Projekt „Zabytkowy Cmentarz w Horyńcu-Zdroju- ocalmy od zapomnienia”. SPZH zrealizowało projekt „Zabytkowy Cmentarz w Horyńcu-Zdroju- ocalmy od zapomnienia”, który uzyskał dofinansowanie w ramach programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa „Wspólnie dla dziedzictwa” – edycja 2021. Celem była m.in. inwentaryzacja i waloryzacja kamiennych nagrobków wykonanych przez kamieniarzy z bruśnieńskiego ośrodka kamieniarskiego reprezentowanego na cmentarzu w Horyńcu-Zdroju. Zadanie objęło m.in. inwentaryzację zabytkowych nagrobków, wykonanie internetowej, interaktywnej, mapy (planu) cmentarza z funkcjonalnością nawigacji GPS, instalację tablic informacyjnych, wydanie publikacji związanej z zagadnieniem oraz działania edukacyjne dla młodzieży. Ważnym elementem projektu jest zaangażowanie lokalnej społeczności w zakresie wolontariatu, w ramach którego były przeprowadzone prace porządkowe w obrębie zabytkowej części cmentarza, co jednocześnie stworzyło okazję do zapoznania się z wartością historyczną i artystyczną bruśnieńskich dzieł. Więcej na temat projektu na tej stronie w zakładce Projekty, natomiast informacja o książce projektowej – w zakładce Książki.

Gazeta Horyniecka. Jedną z pierwszych inicjatyw SPZH była decyzja o wydawaniu własnego pisma, które mogłoby popularyzować wśród mieszkańców gminy oraz odwiedzających ją turystów i kuracjuszy wiedzę na temat lokalnej kultury i sztuki, walorów turystycznych, uzdrowiskowych, zasobów dziedzictwa kulturowego, prezentować sylwetki znanych osób związanych z Roztoczem. Po kilkunastu latach ukazywania się tego periodyku, można śmiało powiedzieć, iż odnieśliśmy na tym polu sukces: Gazeta ukazuje się nieprzerwanie, jest czytana nie tylko przez mieszkańców, ale też przez liczne grono kuracjuszy przyczyniając się do budowy wizerunku gminy jako miejsca, do którego warto powracać, miejsca w którym za każdym razem można odkryć coś nowego, miejsca które ma niezwykle ciekawą historię, zabytki i przyrodę. Gazeta dociera także w odległe regiony kraju – jako odpowiedź na prośby czytelników niemal z całej Polski, a także z zagranicy. Lokalne pismo na tak wysokim poziomie merytorycznym, w dodatku samofinansujące się i oparte wyłącznie na pracy społecznej redaktorów i autorów tekstów – to ewenement w skali kraju. Więcej – w dziale Gazeta Horyniecka.

Rewitalizacja Parku Zdrojowego. Należy podkreślić wkład SPZH w realizację rewitalizacji Parku Zdrojowego w Horyńcu – Zdroju, które wraz z Fundacją Z. i J. Karłowskich zainicjowało i doprowadziło (mimo przeciwności i oporów) do realizacji projektu. Rola Stowarzyszenia polegała między innymi na: zebraniu i upublicznieniu historycznego materiału dotyczącego parku, uwypukleniu problemów wynikających z braku parku w gminie uzdrowiskowej i jego kluczowej roli w uzdrowisku, nawiązaniu współpracy z zespołem pod kierownictwem Pani prof. Urszula Litwin z Uniwersytetu Rolniczego i doprowadzeniu do powstania koncepcji rewitalizacji parku, bez zaangażowania środków finansowych (zespół wykonał koncepcję pro publico bono) oraz inicjowaniu publicznej dyskusji, aby zachęcić ówczesny Urząd Gminy do działania. Chyba nie trzeba nikogo przekonywać jak duże znaczenie ma zrewitalizowany Park Zdrojowy w życiu mieszkańców Horyńca i osób przyjezdnych. Poza walorami rekreacyjnymi, w Parku znalazła się stylowa Cafe Sanacja, zaś Amfiteatr jest miejscem wydarzeń kulturalnych, przede wszystkim koncertów związanych z horynieckimi Artfestiwalami.

Ochrona zabytków – cmentarz w Starym Bruśnie. Innym polem działalności SPZH jest aktywne uczestnictwo w ratowaniu zabytków gminy. Trzeba tu przede wszystkim wspomnieć o współdziałaniu z Nadleśnictwem Lubaczów i innymi podmiotami w celu odrestaurowania zabytkowego cmentarza w Starym Bruśnie. Poza fachowymi czynnościami wykonanymi przez konserwatora, cmentarz został oczyszczony z zakrzaczeń i innej roślinności zachwaszczającej ten teren, przy czynnym udziale członków Stowarzyszenia. Projekt odrestaurowania cmentarza w Starym Bruśnie jest rozpisany na lata. W tym roku minął 5 rok prac, prowadzonych przez specjalistę – konserwatora zabytków. Projekt jest dofinansowany przez Nadleśnictwo Lubaczów, Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Przemyślu oraz darczyńców prywatnych.

Cmentarz w Starym Bruśnie został wpisany do rejestru zabytków 15 grudnia 1986 roku, pod numerem A-167. Ma powierzchnię 0,27 ha. Ochronie podlega cały teren cmentarza (a nie tylko poszczególne nagrobki) w granicach rosnącej na obrzeżach zieleni. Ratowanie zabytków – zwłaszcza tak cennych jak cmentarz w Starym Bruśnie – jest jednym z celów statutowych Stowarzyszenia. Bez względu na to która nacja je w przeszłości wytworzyła, jest to obecnie składnik polskiego dziedzictwa kulturowego i obok cerkwi w Radrużu, kaplicy w Nowinach Horynieckich, Pałacu ks. Ponińskich czy Zespołu klasztornego o.o. Franciszkanów w Horyńcu–Zdroju – jest jednym z najbardziej znanych i wartościowych obiektów kulturowych naszej gminy.

Święto Pieroga. Bardzo ważny z punktu widzenia promocji był pomysł organizacji Święta Pieroga – rodzinnej imprezy plenerowej przyciągającej nie tylko mieszkańców gminy, ale też licznych gości nawet spoza regionu. Inicjatywa ta nie tylko promuje nasz region wśród turystów i kuracjuszy ale stanowi także ciekawą ofertę kierowaną do mieszkańców naszej gminy. Piknik stanowi okazję do zaprezentowania dorobku lokalnych organizacji społeczno-kulturalnych, stowarzyszeń, Koła Gospodyń Wiejskich lokalnych tradycji kulinarnych, miejscowego folkloru, działalności amatorskich zespołów artystycznych i rękodzieła ludowego. W naturalny sposób  impreza stwarza okazję dla kulturalnego zagospodarowania czasu wolnego dla kuracjuszy i turystów. Po wykreowaniu marki tej imprezy Stowarzyszenie „oddało” ją pod nadzór horynieckiego GOK.

Cyklokarpaty. To cykl maratonów rowerowych organizowanych w południowo-wschodniej Polsce. W 2018 roku Cyklokarpaty zawitały do Horyńca – Zdroju. Uczestnicy dopisali. Start i meta znajdowały się w Parku Zdrojowym. Nasze Stowarzyszenie miało udział w organizacji tej imprezy sportowej.

Ochrona zabytków – krzyże przydrożne. Ratowaniem małej architektury sakralnej czyli południoworoztoczańskich krzyży przydrożnych zajmuje się od lat Grupa Eksploratorów Roztocza Południowego, której trzon stanowią członkowie SPZH. Projekt ma celu zlokalizowanie, inwentaryzację wszystkich bruśnieńskich krzyży „zagubionych” wśród południoworoztoczańskich lasów, zarośli i pól oraz ich odnowienie i ocalenie od zapomnienia. Stosując profesjonalne techniki (konsultowane z konserwatorami) oraz w pełni respektując prawa własności gruntów, na których znajdują się krzyże  – GERP odrestaurował już ponad 20 obiektów. Biorąc pod uwagę całkowicie społeczny charakter pracy, nakłady „z własnej kieszeni” i niewielką liczbę zaangażowanych w to osób jest to inicjatywa unikalna w skali ogólnopolskiej. Efektem tych działań jest też pierwsza internetowa baza bruśnieńskich krzyży: krzyze.horyniec.net.

Badania naukowe. W wyniku wspólnej inicjatywy Stowarzyszenia i Fundacji im. Z. i J. Karłowskich oraz – przy wsparciu Stowarzyszenia Inicjatyw Społeczno – Gospodarczych gminy Lubaczów, w 2012 roku studenci i pracownicy Katedry Socjologii Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie, w ramach praktyk wakacyjnych przeprowadzili badania socjologiczne obejmujące teren gminy Horyniec – Zdrój i Lubaczów. Badania na łącznej próbie przekraczającej 800 osób o rynkowej wartości co najmniej 60 tys. zł – zostały przeprowadzone za darmo. Raporty z tych badań przyniosły wiele ciekawych wniosków, zostały też umieszczone na stronie internetowej Uczelni, gminy Lubaczów oraz GUS w Rzeszowie. Poza wartością naukową, badania te przyczyniły się do promocji gminy w środowisku naukowym i studenckim Lublina, czego dalsze skutki zostaną przedstawione niżej. Zwraca również uwagę duża liczba pobrań raportów z badań ze wspomnianych strony internetowych. Formą promocji gminy był udział członków SPZH w konferencji zorganizowanej przed wójta gminy Lubaczów, Wiesława Kapla, na której m.in. omawiano wyniki badań.  Efektem współpracy ze środowiskiem naukowym były dwie badawcze prace dyplomowe napisane w WSPA na zamówienie SPZH: jedna z nich dotyczyła „Potrzeb i oczekiwań turystów przebywających na terenie gminy Horyniec – Zdrój” druga „Planów życiowych i perspektyw zawodowych pracujących mieszkańców gminy Horyniec-Zdrój”. Te działania SPZH poza oczywistymi zyskami poznawczymi, wzmogły zainteresowanie Horyńcem już nie tylko w Lublinie, ale także w innych środowiskach akademickich w kraju. Należy podkreślić, że również w tym zakresie także współpracowaliśmy z Fundacją im. J. i Z. Karłowskich. 

Restauracja cmentarza w Horyńcu – Zdroju. W 2014 roku na zaproszenie naszego Stowarzyszenia przebywał w Horyńcu prof. Janusz Smaza (ASP w Warszawie). Zadeklarował pomoc w inicjatywie prac restauratorskich na terenie cmentarza w Horyńcu – Zdroju. Rok później Stowarzyszenie zorganizowało w tej sprawie kolejne spotkanie, w którym wzięli udział: prof. J. Smaza ze studentami, członkowie SPZH oraz zaproszeni goście. Głównym celem wizyty była ocena i częściowa inwentaryzacja stanu zabytkowych obiektów na cmentarzu w Horyńcu-Zdroju oraz opracowanie założeń do programu prac konserwatorskich, który jest niezbędnym elementem wniosku o pozwolenie na prace konserwatorskie. Ustalono, iż najpierw przeprowadzona będzie konserwacja i rekonstrukcja pierwotnego wyglądu rzeźby żołnierza upamiętniającej wydarzenia z lat 1918-1920. W zamierzeniach miał to być pierwszy etap współpracy w pokazaniu materialnego, sepulkralnego dziedzictwa kulturowego ziemi horynieckiej, a w kolejnych etapach pracami zostanie objęty cały zabytkowy teren i obiekty. Należy podkreślić, iż główną rolę w nawiązaniu i kontynuowaniu współpracy naukowców warszawskich z naszym Stowarzyszeniem i szerzej – ze środowiskiem horynieckim odegrał Pan Paweł Bietkowski, dyrektor Fundacji im. Z. i J. Karłowskich.

Restauracja Pomnika Wolności w Horyńcu – Zdroju. Jak wspomniano wyżej, pierwszym etapem restauracji horynieckiego cmentarza miała być konserwacja rzeźby żołnierza Pomnika Wolności w Horyńcu z 1928 roku. Rzeźba autorstwa znakomitego rzeźbiarza Grzegorza Kuźniewicza (pochodzącego ze Starego Brusna) wymagała już daleko idących prac konserwatorskich. Zadania podjął się artysta rzeźbiarz Antoni Buchholtz, uczeń prof. Janusza Smazy. Efekt przerósł oczekiwania. Pomnik Wolności z odrestaurowaną i częściowo zrekonstruowaną rzeźbą żołnierza został osłonięty i poświęcony 3 maja 2017 roku. W uroczystości wzięli udział m.in. JE Ks. Bp Mariusz Leszczyński, profesor Janusz Smaza, artysta rzeźbiarz Antoni Buchholtz, przedstawiciele władz gminy oraz naszego Stowarzyszenia. Mamy satysfakcję, iż m.in. nasza inicjatywa oraz zaangażowanie przyczyniło się do przywrócenia piękna cennemu zabytkowi. O wszystkich etapach działań informowała Gazeta Horyniecka w cyklu artykułów.

Odnowienie Pomnika Wolności w Nowym Bruśnie. Prace konserwatorskie Pomnika Wolności zostały zlecone w 2015 roku przez Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Horynieckiej i sfinansowane z dotacji Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Przemyślu oraz ze środków własnych Stowarzyszenia. Bruśnieński Pomnik Wolności został wybudowany w 9. rocznicę odzyskania Niepodległości w 1928 r. z inicjatywy Adama Krasnoida – referenta kulturalno -oświatowego oddziału „Strzelca” w Rudce, a jednocześnie kierownika miejscowej szkoły. W czasie II Wojny Światowej pomnik został zniszczony (prawdopodobnie przez nacjonalistów ukraińskich), m.in. zniszczono i usunięto rzeźbę orła.  W miejsce zaginionej rzeźby orła wstawiono w latach 60. XX w. krzyż, wykonany przez miejscowego kamieniarza Michała Maciułę.  W 2008 roku mieszkaniec Brusna Pan Marek Białek odnalazł w trakcie prac wodno – kanalizacyjnych uszkodzoną rzeźbę orła, z której zachował się tylko korpus bez głowy oraz fragmentarycznie skrzydła, następnie podjął próbę zainteresowania różnych instytucji sprawą odnowienia pomnika. Ostatecznie pomnik został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa podkarpackiego pod numerem A-1224, jako Pomnik Niepodległości w Nowym Bruśnie (oryginalnie był to pomnik „Wolności”). 11 listopada 2015 roku uroczyście odsłonięto odnowiony pomnik.

W niszy pomnika brakowało jednak figury Chrystusa Zmartwychwstałego, która znajdowała się tam jeszcze przed II wojną. Wójt gminy w porozumieniu z naszym Stowarzyszeniem nawiązał współpracę z Panem Grzegorzem Wajsem – jednym z nielicznych współczesnych rzeźbiarzy, trudniących się sztuką rzeźbienia w wapieniu bruśnieńskim. Współpraca zaowocowała powstaniem nowej (ale wzorowanej na oryginalnej) figury Chrystusa Zmartwychwstałego, który w pełni przywrócił Pomnikowi Wolności pierwotny wygląd i mógł zostać odsłonięty w 100. rocznicę Odzyskania Niepodległości w 2018 roku.